Áp lực học tập từ cha mẹ - Khi kỳ vọng cần được thắp sáng bằng sự thấu hiểu

Không có phụ huynh nào muốn trở thành nguyên nhân khiến con mình chịu áp lực. Nhưng trong quá trình nuôi dạy và định hướng tương lai cho con, đôi khi tình yêu của cha mẹ lại đi cùng với kỳ vọng, so sánh, thậm chí là sự thúc ép vô hình. Áp lực học tập từ cha mẹ là một thực trạng xã hội cần mỗi gia đình cùng nhìn lại, lắng nghe và điều chỉnh cách mình đang đồng hành cùng con. Bởi khi kỳ vọng đi cùng thấu hiểu, con đường học tập của trẻ sẽ trở nên hạnh phúc và bền vững hơn.

Áp lực học tập từ cha mẹ: Khi yêu thương cần một cách thể hiện đúng

Trong hành trình trưởng thành của học sinh, gia đình, đặc biệt là cha mẹ luôn đóng vai trò trung tâm. Những lời động viên, kỳ vọng và định hướng từ người lớn có thể trở thành nguồn động lực lớn lao. Tuy nhiên trong một số trường hợp, cách thể hiện sự quan tâm dù xuất phát từ tình thương, lại vô tình tạo nên áp lực học tập, khiến học sinh cảm thấy lo lắng và đôi khi tự thu hẹp khả năng khám phá của chính mình.

Áp lực học tập từ gia đình không nhất thiết phải đến từ việc “ép học” một cách rõ ràng. Đôi khi, nó xuất hiện từ những hành động rất thường ngày: một câu so sánh nhẹ nhàng, một lời khen mang hàm ý kỳ vọng, hay sự im lặng kéo dài khi con không đạt kết quả như mong đợi. Chẳng hạn:

• “Con của cô bạn mẹ đã đỗ học bổng rồi đấy, con cũng cố lên nhé.”

• “Điểm này thì con khó mà vào được trường tốt…”

Những câu nói ấy có thể mang ý nghĩa tích cực trong suy nghĩ của người lớn, là cách thúc đẩy con nỗ lực hơn, là lời nhắc con nhìn vào chuẩn mực chung. Nhưng với nhiều học sinh, đó lại là dấu hiệu cho thấy việc học đang trở thành điều kiện để nhận được sự ghi nhận hoặc kỳ vọng, thay vì là hành trình tự khám phá và phát triển bản thân.

Quan trọng hơn, áp lực không chỉ đến từ những gì được nói ra, mà còn đến từ những điều không được nói đến, ví dụ như cảm giác không có không gian để chia sẻ thất bại, thiếu sự lắng nghe khi con cần được hiểu, hoặc không có cơ hội thử và sai một cách an toàn.

Tác động của áp lực học tập từ gia đình tới học sinh

Trong nhiều trường hợp, áp lực học tập từ cha mẹ không ngay lập tức thể hiện qua phản ứng rõ ràng ở học sinh. Nhưng theo thời gian, những ảnh hưởng này có thể âm thầm tích tụ, tác động đến tâm lý, hành vi học tập và cả mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, đặc biệt trong giai đoạn từ THCS đến THPT, khi học sinh bắt đầu hình thành bản sắc cá nhân và rất nhạy cảm với sự công nhận từ người lớn.

Trên khía cạnh tâm lý: Khi việc học gắn liền với lo âu

Khi học sinh cảm thấy việc học luôn đi kèm với sự so sánh, kỳ vọng cao từ người lớn, các em dễ rơi vào trạng thái lo âu, sợ sai, sợ làm chưa đủ. Dần dần, cảm giác thất bại không còn gắn với một điểm số hay bài kiểm tra, mà trở thành nỗi lo lắng thường trực: “Liệu mình có làm cha mẹ thất vọng không?”

Trong một số trường hợp, học sinh bắt đầu thu mình, ngại chia sẻ, hoặc mất dần kết nối cảm xúc với cha mẹ vì cảm thấy bản thân chỉ được ghi nhận khi đạt thành tích. Thay vì học để khám phá, để phát triển bản thân, các em học để tránh bị chê, để “xứng đáng với kỳ vọng” - một trạng thái tâm lý kéo dài có thể dẫn đến mất động lực nội tại hoặc cảm giác tự ti về chính mình.

Trên hành vi học tập: Học vì sợ, không phải vì hiểu

Một trong những tác động phổ biến của áp lực học tập là học sinh dễ đánh mất sự chủ động trong quá trình học. Khi động lực chính đến từ bên ngoài: lời nhắc nhở, khen chê, mục tiêu điểm số do người khác đặt ra; học sinh có thể hoàn thành nhiệm vụ học tập rất đều đặn, nhưng thiếu khả năng phản tư, thiếu cảm giác kết nối với điều mình đang học.

Hệ quả là: khi nguồn động lực bên ngoài không còn, học sinh dễ rơi vào trạng thái mất phương hướng, không biết học để làm gì, học thế nào cho phù hợp với chính mình. Điều này đặc biệt đáng lưu tâm ở giai đoạn chuyển cấp, khi yêu cầu học tập thay đổi, nhưng nếu không có năng lực tự học và khả năng ra quyết định độc lập, học sinh sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc thích nghi.

Làm sao để kỳ vọng trở thành động lực - chứ không phải áp lực?

Kỳ vọng của cha mẹ là điều rất tự nhiên trong hành trình nuôi dạy con. Nhưng điều quan trọng không chỉ nằm ở việc kỳ vọng điều gì, mà là kỳ vọng đó được truyền tải như thế nào, có đúng thời điểm, đúng cách và có phù hợp với tâm lý phát triển của con hay không. Khi được thể hiện bằng sự thấu hiểu và lắng nghe, kỳ vọng có thể trở thành động lực nội tại cho học sinh thay vì trở thành áp lực khiến các em tự nghi ngờ chính mình.

Từ kỳ vọng thành sự lắng nghe chủ động

Thay vì chỉ hỏi con “học đến đâu rồi?”, phụ huynh có thể bắt đầu bằng việc quan sát cách con học, thời điểm con tập trung nhất, những môn học con hào hứng, những lúc con gặp khó khăn mà không nói ra. Sự quan sát kiên nhẫn ấy chính là biểu hiện của một dạng “kỳ công lắng nghe”, nơi cha mẹ tìm hiểu con từ bên trong, không chỉ qua kết quả điểm số.

Thay vì hỏi “Con được bao nhiêu điểm?”, hãy thử chuyển sang “Con thấy điều gì thú vị trong bài kiểm tra vừa rồi?”, “Có gì khiến con bất ngờ trong quá trình học môn này?” - những câu hỏi giúp con kết nối với quá trình học, thay vì gắn mình vào một con số.

Thừa nhận cảm xúc - tạo không gian cho sự không hoàn hảo

Mỗi học sinh đều có lúc mệt mỏi, chán nản hoặc phạm sai sót. Thay vì lo lắng rằng điều đó thể hiện sự “thiếu cố gắng”, cha mẹ có thể nhìn nhận đó là một phần rất tự nhiên trong quá trình học tập. Một câu nói đơn giản như “Mẹ thấy hôm nay con hơi căng thẳng, con muốn nghỉ một lúc không?” có thể giúp con cảm nhận rằng việc học không cần phải hoàn hảo mọi ngày, và sự an toàn cảm xúc là điều có thật trong gia đình.

Cách cha mẹ đối diện với thất bại không vội trách, không thất vọng sẽ trở thành mô hình tham chiếu quan trọng giúp con hình thành cách nhìn về bản thân, đặc biệt khi con rơi vào tình huống không như mong đợi.

Tạo ra môi trường học tập an toàn về mặt tâm lý

Một môi trường học tập tích cực không nhất thiết phải là phòng học lý tưởng hay tài liệu tốt nhất, đó có thể là không gian nơi con có thể hỏi thật, nói thật và thử thật. Khi biết rằng mình được lắng nghe, được phép sai, được điều chỉnh mà không bị gắn nhãn, học sinh sẽ dần hình thành động lực học đến từ nội tại vì được khám phá, được công nhận và được lựa chọn hướng đi phù hợp với chính mình.

Cha mẹ có thể đồng hành bằng những câu hỏi gợi mở, như:

• “Con mong muốn điều gì trong học kỳ này?”

•  “Nếu con gặp khó khăn, con muốn ba mẹ hỗ trợ như thế nào?”

Những câu hỏi như vậy không chỉ giúp con chủ động hơn mà còn thể hiện sự tôn trọng của cha mẹ với hành trình học tập cá nhân của con.

Cùng con nhìn xa hơn điểm số

Khi cha mẹ thay đổi trọng tâm từ kết quả sang quá trình, học sinh sẽ dần hiểu rằng điều quan trọng không phải là “đứng đầu lớp”, mà là tiến bộ dù chỉ một chút so với chính mình của ngày hôm qua. Việc học không chỉ để thi, mà còn để hiểu thế giới, hiểu chính mình, và trở thành người có thể tự học suốt đời.

Việc lặp lại rằng “con cần cố hơn để không bị tụt lại” không tạo động lực lâu dài. Nhưng nếu một học sinh hiểu rằng “con đang trên hành trình phát triển và cha mẹ luôn nhìn thấy sự cố gắng của con”, các em sẽ học với tâm thế khác: bình tĩnh hơn, chủ động hơn và vững vàng hơn trước cả những thử thách sắp tới.

The Olympia Schools - Xây dựng mối quan hệ học tập tích cực giữa nhà trường, cha mẹ và học sinh

Tại The Olympia Schools, học sinh không được nhìn nhận chỉ thông qua kết quả học tập, các em được thấu hiểu như một cá nhân với cảm xúc, nhu cầu, năng lực và hành trình trưởng thành riêng biệt. Trong quá trình ấy, vai trò của phụ huynh không tách rời nhà trường, mà là một phần thiết yếu để hình thành môi trường học tập tích cực, an toàn và giàu kết nối.

Chăm sóc tâm lý học đường - Đồng hành cùng học sinh từ gốc rễ 

Olympia xem việc chăm sóc sức khỏe tinh thần và hỗ trợ tâm lý học đường là phần không thể thiếu trong giáo dục toàn diện. Đội ngũ chuyên viên tâm lý và cố vấn học đường không chỉ can thiệp khi học sinh gặp khó khăn, mà đồng hành thường xuyên cùng các em qua các buổi khai vấn cá nhân, hoạt động lớp học cảm xúc - xã hội (SEL) và xây dựng kỹ năng học tập lành mạnh.

Tuy nhiên, để hỗ trợ học sinh hiệu quả, nhà trường hiểu rằng sự tham gia của cha mẹ là điều kiện quan trọng. Bởi không ai hiểu bối cảnh sống và cá tính riêng của học sinh rõ ràng như chính gia đình cũng như không môi trường nào ảnh hưởng mạnh mẽ đến động lực học tập bằng chính cách ứng xử hằng ngày trong gia đình.

Tạo không gian để phụ huynh hiểu con từ bên trong

Olympia xây dựng hệ thống kết nối với phụ huynh không chỉ qua điểm số hay buổi họp phụ huynh định kỳ, mà qua những hình thức sâu hơn:

• Báo cáo phát triển cá nhân: giúp phụ huynh nắm được hành trình học tập và cảm xúc của con theo từng giai đoạn.

• Các buổi hội thảo chuyên đề, tọa đàm: cha mẹ - giáo viên - chuyên gia giúp giải mã tâm lý tuổi teen, cách giao tiếp học đường tích cực, và những thay đổi tinh tế trong hành vi học sinh theo từng cấp học.

• Tư vấn cá nhân và theo nhóm nhỏ: nơi phụ huynh có thể trao đổi riêng với đội ngũ hỗ trợ học đường để hiểu rõ hơn những tín hiệu từ con – đôi khi rất nhẹ, nhưng lại mang nhiều ý nghĩa.

Để học sinh được cất lên tiếng nói thật

Olympia tin rằng, một mối quan hệ học tập tích cực không thể chỉ đến từ phía nhà trường và cha mẹ. Điều quan trọng là học sinh có cơ hội nói lên điều mình đang nghĩ, đang cảm, và đang cần mà không sợ bị đánh giá hay định kiến.

Trong môi trường ấy, học sinh được khuyến khích chia sẻ về những điều mình lo lắng, những khó khăn khi học hay thậm chí là cảm giác không muốn cố gắng vào một giai đoạn nào đó. Khi con dám nói thật, phụ huynh mới có cơ hội lắng nghe thật và cùng nhà trường xây dựng lại những điểm kết nối đang cần được chữa lành.

Cha mẹ đóng vai trò như người bạn đồng hành

Điều Olympia mong muốn không phải là cha mẹ luôn kiểm soát sát sao từng bước đi của con, mà là sự đồng hành đủ gần để khi con cần, sẽ có người ở bên. Đó là hình ảnh của người bạn đường - người không chọn thay con, không ép con chạy nhanh hơn nhưng luôn có mặt khi con cần một điểm tựa để nhìn lại, suy nghĩ và tiếp tục bước đi.

Một học sinh phát triển khỏe mạnh không chỉ cần trường học tốt, các em còn cần một gia đình thấu hiểu, sẵn sàng học hỏi cùng và biết rằng trưởng thành không đến từ việc “hoàn hảo sớm”, sự trưởng thành lành mạnh đến từ những trải nghiệm sống thật, học thật và được công nhận thật.

Cha mẹ luôn đóng vai trò quan trọng trong hành trình học tập của con. Nhưng áp lực học tập từ cha mẹ nếu không được nhận diện và điều chỉnh kịp thời có thể vô tình làm lu mờ động lực nội tại và niềm vui học hỏi của trẻ. Để con có thể phát triển toàn diện, hãy để con được lắng nghe, được tin tưởng và được đồng hành đúng cách. Giáo dục, suy cho cùng, không phải là cuộc chạy đua thành tích mà là hành trình nuôi dưỡng những con người hạnh phúc, có định hướng và đủ bản lĩnh sống cuộc đời của chính mình.

----------------------

TRƯỜNG PHỔ THÔNG LIÊN CẤP SONG NGỮ OLYMPIA

Tiên phong trong xây dựng và đổi mới chương trình giáo dục theo định hướng phát triển năng lực tại Việt Nam, Olympia tự hào là đơn vị dẫn đầu trong tiếp cận và vận dụng các nội dung, phương pháp giáo dục hiện đại của thế giới để học sinh Olympia tự tin bước ra thế giới với tri thức, kĩ năng, phẩm chất và năng lực của những công dân toàn cầu, bên cạnh việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa Việt.
Địa chỉ: Khu đô thị mới Trung Văn, Nam Từ Liêm, Hà Nội
Hotline: 093 4525 889
Website: https://theolympiaschools.edu.vn/