Hai năm không tới trường, trẻ 5 tuổi cần gì để tự tin vào học lớp 1?

Những “chú Khỉ” sinh năm 2016 thiệt thòi hơn các anh chị trước khi chỉ còn 8 tháng nữa sẽ vào học lớp 1, nhưng suốt 2 năm qua vì dịch Covid-19 mà việc đến trường của trẻ bị đứt đoạn. Thiếu đi sự đồng hành của các nhà sư phạm và môi trường giao tiếp cùng bè bạn, trẻ có thể bị khủng hoảng về cảm xúc và hạn chế trong hình thành, phát triển các năng lực, phẩm chất cần thiết để đáp ứng yêu cầu đầu vào của bậc học phổ thông.  

Trong điều kiện không đến trường như thế, làm thế nào để trẻ vẫn phát triển được các năng lực cần thiết?Yêu cầu của chuẩn đầu vào lớp 1 là gì và bố mẹ cần giúp trẻ chuẩn bị các kỹ năng gì để tự tin vào học lớp 1…? Các câu hỏi trên đã được Ts.Nguyễn Thị Ngọc Minh - giảng viên trường Đại học Sư phạm Hà Nội, cô Nguyễn Thị Hằng - Phó Hiệu trưởng điều phối cấp Tiểu học trường phổ thông liên cấp Olympia, cô Hoàng Diệp Trinh - phụ trách học thuật khối Tiền Tiểu học của trường, giải đáp tại workshop do The Olympia Schools tổ chức ngày 15/1 vừa qua.  

5 yếu tố giúp trẻ tự tin vào lớp 1  

Thông thường khi nhắc đến những yếu đó giúp trẻ tự tin vào học lớp 1, các phụ huynh hay nghĩ đến năng lực học thuật của trẻ; như trẻ viết được bao nhiêu chữ cái, biết bao nhiêu phép tính, có thể đọc thông viết thạo thế nào… Tuy nhiên, là cử nhân ngành Giáo dục và chăm sóc mầm non (đại học TAFE NSW - Sydney Institute, Australia), với kinh nghiệm 5 làm việc tại các cơ sở giáo dục mầm non ở quốc gia này, cô Hoàng Diệp Trinh - phụ trách học thuật khối Tiền Tiểu học trường phổ thông liên cấp Olympia khẳng định, đó mới chỉ là một phần của chuẩn đầu ra mầm non và đầu vào lớp 1. Đối với giáo dục các nước và nhiều trường Việt Nam cũng đang hướng tới, việc rèn cho trẻ có các kỹ năng để sẵn sàng vào học lớp 1, là điều quan trọng hơn nhiều.  

Theo đó, có 5 yếu tố quyết định, giúp trẻ vào lớp 1 tự tin nhất. Đó là: thể chất, sự độc lập, tương tác xã hội, kỹ năng tự điều chỉnh và các lĩnh vực phát triển cần thiết khác.  

Trẻ vào lớp 1 phải có năng lực thể chất đủ tốt để tham gia các hoạt động ở trường, đặc biệt là việc ngồi học trong 35 - 40p. Đây là một thách thức không nhỏ cho các bé vừa chuyển từ bậc mầm non chủ yếu là vui chơi sang môi trường học thuật của bậc phổ thông.  

Làm rõ vấn đề này, Ts.Nguyễn Thị Ngọc Minh (trường Đại học Sư phạm Hà Nội) cho biết, việc trẻ có thể ngồi học trong 35 - 40 phút quyết định chuyện con có đủ kiên nhẫn để nghe các thông tin được cung cấp trong tiết học và tham gia hoạt động học tập hay không; con có đủ kiên nhẫn để tuân thủ kỷ luật lớp học và kiềm chế nhu cầu cá nhân để hợp tác với giáo viên, bạn bè trong bài học không. Những vấn đề này sẽ quyết định hiệu quả học tập của trẻ, đồng thời phát triển các kỹ năng, năng lực cần thiết khác.  

Nhấn mạnh rằng, lớp 1 là môi trường học tập hoàn toàn khác so với mầm non khi trẻ khó có được sự chăm bón đến từng miếng ăn, giấc ngủ, do đó, một trong những kỹ năng quan trọng nhất các em cần có là “độc lập”, “tự chủ”, biết tự chăm sóc bản thân và bảo quản đồ đạc cá nhân. “Cái trẻ 5 tuổi cần trước khi vào lớp 1 là bức tranh tổng thể, bao gồm cả: thể chất, ngôn ngữ, kỹ năng giao tiếp xã hội, giải quyết vấn đề, đặc biệt là khả năng tự lập. Bước qua cánh cửa mầm non thì chỉ sự tự lập mới giúp trẻ tự chủ trong học tập và các vấn đề cá nhân khác”, Phó Hiệu trưởng điều phối cấp Tiểu học trường phổ thông liên cấp Olympia - Nguyễn Thị Hằng nói. Cô cho biết, yêu cầu học thuật với trẻ mầm non 5 tuổi là nhận diện được bảng chữ cái, chữ số; còn đọc, viết, tính toán là trách nhiệm của trường tiểu học. Do đó, các phụ huynh thay vì quá lo lắng và tập trung rèn kỹ năng học thuật này thì cần dành thời gian hình thành, phát triển các năng lực cần thiết khác cho trẻ.  

Một trong những năng lực “then chốt” khác mà ba diễn giả đều thống nhất rằng trẻ 5 tuổi cần được quan tâm phát triển để tự tin vào lớp 1, đó là ngôn ngữ. Trẻ cần tích lũy được lượng từ vựng đủ lớn để hiểu được những gì người khác nói và ngược lại có thể biểu đạt rõ rang điều mình suy nghĩ để người khác hiểu. Lượng từ vựng học thuật mà trẻ hấp thu được trong giai đoạn mầm non có vai trò vô cùng quan trọng, quyết định năng lực nghe hiểu của trẻ ở lớp 1. Năng lực nghe hiểu này lại quyết định khả năng tạo lập văn bản (cả trong suy nghĩ và giao tiếp) của trẻ. Do đó, lời khuyên của các chuyên gia dành cho những bậc phụ huynh có con 5 tuổi chuẩn bị vào lớp 1 là: không ngừng tích lũy lượng từ vựng học thuật để làm kho tài sản phong phú cho trẻ tự tin sử dụng khi vào lớp 1. Phát triển ngôn ngữ chính là tạo tiền đề, nền tảng để trẻ hình thành và phát triển tư duy, cảm xúc, giao tiếp tốt.  

“Bí kíp” đọc sách cùng con để trẻ phát triển tư duy, năng lực 

Với tầm quan trọng của việc phát triển năng lực ngôn ngữ cho trẻ, Ts. Nguyễn Thị Ngọc Minh (giảng viên trường Đại học Sư phạm Hà Nội) tư vấn, các bố mẹ nên  đọc sách cùng con ít nhất 30 phút mỗi ngày.  

Theo chuyên gia, khi nghe bố mẹ đọc sách/truyện, trẻ sẽ được làm quen với lượng từ vựng học thuật phong phú mà giao tiếp hàng ngày không cung cấp được. Trẻ sẽ biết thế nào là “vương quốc”, “châu phi”, “khủng long”, “mặt trời”… Thế giới trong sách/truyện với sự cô đọng các tình huống giao tiếp phong phú của cuộc sống diễn ra xung quanh nhân vật, sẽ giúp trẻ tiếp cận được nhiều tình huống giả định có thể xảy ra ở tương lai và nằm ngoài kinh nghiệm hiện tại của bản thân. Các em cũng hiểu thêm về những mối quan hệ xã hội, tích lũy kỹ năng giải quyết vấn đề và hình thành năng lực thấu cảm qua cách đặt điểm nhìn của mình vào người khác để hiểu cảm xúc của họ. 

Khi đọc sách cho con, Ts Minh tư vấn các phụ huynh không nên đọc luôn vào câu chuyện mà cần dừng lại ít phút tại trang bìa và đặt câu hỏi để trẻ dự đoán, hình dung, tưởng tượng về nội dung truyện. Đây là chiến thuật rất quan trọng nhằm phát triển tư duy sáng tạo, gia tăng sự tập trung, hứng thú, tò mò của trẻ, đồng thời đặt các em vào tình huống muốn tiếp thu thay vì phải tiếp thu.  

Quá trình đọc sách, bố mẹ nên có những khoảng dừng để đặt câu hỏi, tương tác cùng con; từ đó giúp trẻ tăng kỹ năng giao tiếp, ghi nhớ và tập trung theo đuổi thông tin trong thời gian đủ dài.  

Một số loại câu hỏi phụ huynh nên sử dụng khi đọc sách cùng con là: hỏi về các từ khó để con suy đoán nghĩa và tăng tích lũy từ vựng; hỏi mang tính dự đoán để tăng trí tưởng tượng, óc sáng tạo; hỏi để liên hệ bản thân với nhân vật trong truyện và hình thành khả năng giải quyết vấn đề; hỏi tóm tắt truyện để hình thành tư duy khái quát; hỏi suy luận về ẩn ý tác giả muốn gửi gắm thông qua câu chuyện; hỏi để thúc đẩy trẻ suy nghĩ về cái kết khác cho câu chuyện hoặc phát triển cuốn sách theo hướng con mong muốn.  

“Đọc sách cùng con không đơn thuần chỉ là việc đọc, mà thông qua đó bố mẹ còn giúp con hình thành và phát triển nhiều năng lực cần thiết cho trẻ ở tương lai”, giảng viên khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Hà Nội - nhà sáng lập và điều hành dự án Phát triển văn hóa đọc "Sách ơi mở ra” - Ts.Nguyễn Thị Ngọc Minh nói. 

Olympia đồng hành với phụ huynh hỗ trợ trẻ tiền tiểu học 

Với những yếu tố quan trọng nêu trên đặt ra cho trẻ khi bước vào lớp 1, lứa “Khỉ nhỏ” sinh năm 2016 bị thiệt thòi vì 2 năm gián đoạn việc tới trường mầm non, nên thiếu sự hỗ trợ, hướng dẫn từ các nhà sư phạm. Các em thiếu không gian, môi trường để vui chơi, vận động, giao tiếp và hình thành phát triển các năng lực cần thiết. 

Hiểu được những khó khăn, thiệt thòi này mà trẻ sinh năm 2016 phải “gánh chịu”, trường phổ thông liên cấp Olympia, dù chưa thể mở cửa trường học theo quy định của ngành Giáo dục thủ đô, vẫn nỗ lực duy trì các hoạt động kết nối online tiền tiểu học. Vài buổi mỗi tuần, giáo viên khối Tiền tiểu học của trường sẽ tổ chức các hoạt động trực tuyến để trẻ được trò chuyện, học hát, vận động, vui chơi… từ đó phát triển tư duy, ngôn ngữ, kỹ năng giao tiếp. Cách làm này cũng giúp trẻ không cảm thấy cô đơn và bớt nhàm chán khi phải ở nhà suốt thời gian dài; đồng thời chia sẻ phần nào gánh nặng cho các phụ huynh khi phải chịu trách nhiệm chính trong giáo dục con thời Covid. 

Năm học 2021 - 2022 là năm đầu tiên học sinh bước vào lớp 1 đã phải học trực tuyến. Nhưng dù online hay offline, trường phổ thông liên cấp Olympia vẫn duy trì khóa học đầu năm “Mai con vào lớp 1” để trẻ làm quen với thầy cô, bè bạn; hình thành thói quen học tập, giờ giấc, kỷ luật; biết sử dụng phần mềm phục vụ việc học online. Quá trình 1 tháng làm quen đó, giáo viên thường xuyên trao đổi với từng phụ huynh để nắm bắt những vấn đề khó khăn của các gia đình và cùng tìm giải pháp, đồng hành tháo gỡ.  

Nói về quan điểm giáo dục bậc Tiểu học của trường phổ thông liên cấp Olympia, cô Nguyễn Thị Hằng - Phó Hiệu trưởng điều phối cấp Tiểu học cho biết, nhà trường xác định cấp học này có sứ mệnh khai mở tiềm năng. Theo đó, chương trình giáo dục và môi trường học tập, phương pháp giáo dục được thiết kế, triển khai sao cho các học sinh có cơ hội trải nghiệm, thử sức ở nhiều không gian, lĩnh vực học tập nhất. Từ đó các em có thể xác định được điều mình thật sự thích và muốn theo đuổi là gì.  

“Chương trình giáo dục của trường phổ thông liên cấp Olympia được xây dựng trên quan điểm phát triển cân bằng các năng lực của trẻ; để các em vẫn mang trong mình đầy đủ bản sắc con người, văn hóa Việt Nam, nhưng đồng thời có đủ năng lực, phẩm chất để hội nhập quốc tế, đủ sức vươn ra thế giới một cách độc lập, tự chủ”, Phó Hiệu trưởng khối Tiểu học và THCS nói. Cô khẳng định, dù học offline hay online thì nhà trường vẫn nỗ lực để tạo không gian học tập đủ tốt, phát triển cân bằng các năng lực cho trẻ, đặc biệt là tối đa hóa sự trải nghiệm để học sinh, nhất là các bé lớp 1 được kích thích trí tò mò, nhu cầu khám phá - những động lực bên trong thúc đẩy sự tự học, tự chủ của học trò./.